„Maður ólst upp við að éta allt,“ segir Friðrik Vilhjálmsson vélstjóri, sem nú er sestur í helgan stein eftir áratugi á sjó.
Þrátt fyrir að hafa siglt til nærri allra heimsálfa þykir honum íslenski heimilismaturinn enn „langtum bestur“ og þar er siginn fiskur í sérstöku uppáhaldi, sem Friðrik vill ekki hafa of kæstan. Nauðsynlegt sé þó að venjast bragðinu og hvetur hann foreldra til að kynna börnum sínum siginn fisk frá unga aldri.
Þrátt fyrir að fiskneysla sé á undanhaldi segist Friðrik vona að fiskur verði áfram á borðum Íslendinga, enda sé hann hollur og góður matur sem sé nauðsynlegur fyrir alla.
Friðrik tók á móti blaðamanni Sjómannadagsblaðsins á heimili sínu í Kópavogi, en sá hafði heyrt að Friðrik væri mikill matgæðingur og manna fróðastur um matarkistuna hafið. Sjálfur getur Friðrik ekki tekið undir það, hann hafi einfaldlega alist upp við það að borða það sem fyrir hann var lagt. „Ef maður át ekki matinn sem var á borðinu gat maður bara farið frá borðinu,“ segir Friðrik. „Það var ekkert hægt að hlaupa út í næstu búð og kaupa hamborgara eða pizzu.“
Faðir Friðriks var sjómaður og gerði út frá Þórshöfn á Langanesi, þar sem Friðrik var búsettur til 16 ára aldurs. Friðrik segist hafa erft sjómennskuna í beinan karllegg og að faðir hans hafi dregið hann með sér á sjó frá 11 ára aldri. „Ég var óskaplega sjóveikur fyrst en síðan rjátlaðist sjóveikin smám saman af mér,“ segir Friðrik.
Fisk á minn disk
Það er því kannski ekki nema von að hvers kyns fiskur hafi verið oft á boðstólum á Þórshöfn; ekki síst ýsa, steinbítur, lúða og þorskur. „Ýsa er á undanhaldi í dag, en áður var eins og það væri ekkert til annað en ýsa. Hún er samt langt frá því að vera besti fiskurinn, þorskurinn er t.d. miklu betri,“ segir Friðrik.
„Það þótti fínt þegar ég var á sjónum að setja fiskinn spriklandi í pottinn, sem er algjört rugl. Þá verður fiskurinn svo harður. Þegar þú sýður hann strax svona nýjan losnar lagið eins og það liggur í flökunum og verður bara eins og spil, losnar í sundur. Það þarf að láta fiskinn liggja eins og annað kjöt, það er ekkert varið í því að elda þetta strax. Helst að láta hann liggja í ís í tvo til þrjá daga, þá verður hann svo miklu betri. Þetta er bara og eins með lambakjöt, þér dettur ekki í hug að slátra rollu og éta hana um leið. Þetta þarf að hanga og brjóta sig.“
Friðrik segir föður sinn hafa alla jafna komið með slatta af fiski heim úr dagróðrum og þá tóku þeir feðgar sig oft til og gerðu siginn fisk. Þorskurinn sé besta hráefnið. „Þetta þarf að vera smærri þorskur, án þess þó að vera mjög litlir tittir sem ekkert er varið í. Það má einnig nota ýsu og lýsu en þorskurinn er samt alltaf bestur.“
Þeir spyrtu fiskinn saman og hengdu upp, þó ekki áður en hann hafði legið í nokkrar sólarhringa. „Í dag látum við hann liggja í svona fjóra til fimm daga í körfu áður en við hengjum hann upp. Sumir láta fiskinn liggja í viku en þá þykir mér hann orðinn helst til kæstur,“ segir Friðrik og bætir við að best sé að signi fiskurinn hangi í svona tvær til þrjár vikur áður en hans er neytt.
Hann verkar enn siginn fisk, en þó ekki á svölunum hjá sér í Kópavogi. „Nei, nei, það væri að vísu hægt en það færi að leka á svalirnar og því fylgir sóðaskapur. Það er ekki boðlegt í heimahúsum, sérstaklega því það getur komið smá lykt af þessu,“ segir Friðrik. „Það er gott að láta hann síga á sjó, þar er miklu betra og ferskara loft tel ég.“ Hann hafi gert það sjálfur en þó ekki yfir sumarið, því að sögn Friðriks sé þá yfirleitt of heitt, auk þess sem flugan geti verið til ama. Betra sé því að láta fiskinn síga yfir kaldari mánuðina.
Vildu ekki sjá siginn fisk á páskum
Friðrik segir að siginn fiskur sé hversdagsmatur hjá honum í dag, hann borði oftar fisk en kjöt enda þyki honum fiskurinn léttari og betri í maga. „Siginn fiskur er með besta mat sem ég fæ, ég viðurkenni það. Maður er alltaf að éta einhverjar steikur, til dæmis á skipunum, og þess vegna er svo gott að fá tilbreytingu. Bara gamla góða torfkofa- og heimilismatinn. Hann klikkar ekki.“ Hann geti þannig vel ímyndað sér að bjóða upp á siginn fisk til hátíðarbrigða, oft við litla hrifningu annarra.
„Ég get alveg hugsað mér að borða siginn fisk á jólunum. Ég man eftir því þegar ég var um borð í Júpíter að hafa stungið upp á því að við fengjum okkur siginn fisk á páskunum. Aðrir um borð fussuðu bara og sögðust ekki vilja vera í fæði hjá mér,“ segir Friðrik og hlær.
Það þurfi þó óneitanlega að venjast bragðinu af signum fiski og segir Friðrik að best væri ef foreldrar kynntu hann fyrir börnum sínum strax frá unga aldri. „Maður ólst strax upp við þetta,“ segir Friðrik og fyrir vikið þyki honum þetta herramannsmatur í dag. Sömu sögu sé að segja af skötunni. „Mér þótti skata viðbjóður þegar ég smakkaði hana fyrst. Ég man að ég hugsaði hvurslags djöfulsins óþokki þetta væri. Svo fór ég að venjast henni og finnst hún bara mjög góð í dag. Ég vil samt ekki hafa hana of kæsta, þá er þetta bara ammóníaksvæla.“
Hann hrósar íslenskum útgerðar- og skipafélögum fyrir að bjóða reglulega upp á fisk um borð. „Það hefði örugglega verið ódýrara fyrir félögin að kaupa kjúkling eða svín í útlöndum á slikk, en hjá Eimskipi fengum við til að mynda fisk í hádeginu allan daga, mjög góðan fisk. Ég man eftir því að á laugardögum fengum við oft siginn fisk, skötu eða saltfisk. Hjá Hafskip var það jafnframt hefð að menn fengu sér kók og séníver fyrir matinn á laugardögum, sem ég tel að sé gott fyrir matarlystina.“
Matarhefðir gleymist ekki
Þrátt fyrir minnkandi fiskneyslu þjóðarinnar vonar Friðrik að fiskur verði áfram á borðum Íslendinga. „Ég held að það sé mikilvægt að við borðum fisk. Í honum er mikil hollusta og prótín sem er nauðsynlegt fyrir alla. Það er líka hægt að borða allan fiskinn, allan innmatinn, sporð og ugga. Maður ólst upp við það að borða allt og aldrei henda neinu.“
Því sé það miður að fiskur sé í mörgum tilfellum orðinn dýrari en kjöt. „Fiskur er bara orðinn lúxusvara í dag. Þar spilar auðvitað inn í að hráefnið er orðið miklu betra en það var. Í gamla daga var þetta oft bara togarafiskur, jafnvel fjórtán til fimmtán daga gamall. Núna eru breyttir tímar.“
Þannig kaupi fólk einna helst flakaðan fisk í dag, en Friðrik minnist þess að áður fyrr hafi fiskurinn nær alfarið verið þverskorinn. „Maður kunni að verka fiskinn. Maður vissi hvar beinin voru og kunni að hreinsa hann. Í dag eru allir útivinnandi, hafa því minni tíma til eldamennsku og kunna hreinlega ekkert að verka fisk, enda hefur fólki ekki verið kennt að flaka. Mamma var alltaf heima og hafði nægan tíma til að elda, auk þess sem maður byrjaði sjálfur snemma að flaka og fletja fisk.“
Þegar hann lítur til baka segir Friðrik að skemmtilegir sjómenn og nótaveiðarnar hafi verið minnisstæðust á löngum ferli. „Að sjá skipið fyllast af loðnu á skömmum tíma og lyktinni sem henni fylgir, þó svo að síldin sé alls ekki brúkleg í siginn fisk,“ segir Friðrik og hlær.
– sój
Greinin er úr Sjómannadagsblaðinu 2022. Hægt er að opna allt blaðið í PDF-útgáfu HÉR.
Recent Comments